Nội soi tán sỏi là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

Khái niệm Nội soi Tán sỏi

Nội soi tán sỏi là một kỹ thuật điều trị sỏi tiết niệu hiện đại, sử dụng ống nội soi đưa vào hệ tiết niệu để tiếp cận viên sỏi và phá vỡ chúng thành các mảnh nhỏ nhờ năng lượng cơ học hoặc laser. Sau đó, các mảnh sỏi sẽ được loại bỏ khỏi cơ thể thông qua thiết bị hút, kẹp hoặc theo dòng nước tiểu tự nhiên. Phương pháp này giúp tránh được phẫu thuật mở, giảm thiểu chấn thương mô và nguy cơ biến chứng.

So với các kỹ thuật truyền thống như mổ mở hay tán sỏi ngoài cơ thể, nội soi tán sỏi có nhiều ưu điểm vượt trội như ít đau sau mổ, thời gian nằm viện ngắn, khả năng làm sạch sỏi cao hơn và tỷ lệ tái phát thấp hơn. Phương pháp này cũng cho phép can thiệp vào những vị trí sỏi khó tiếp cận, đặc biệt là sỏi ở niệu quản đoạn trên hoặc sỏi trong đài bể thận phức tạp.

Hiện nay, nội soi tán sỏi là một trong những lựa chọn hàng đầu trong điều trị sỏi tiết niệu kích thước trung bình đến lớn hoặc sỏi không đáp ứng với điều trị nội khoa. Nhờ sự phát triển của công nghệ y học, kỹ thuật này đã trở nên phổ biến tại các bệnh viện chuyên khoa, góp phần cải thiện đáng kể hiệu quả điều trị và chất lượng sống của người bệnh.

Phân loại các phương pháp Nội soi Tán sỏi

Dựa vào đường tiếp cận và loại thiết bị sử dụng, nội soi tán sỏi được phân loại thành nhiều kỹ thuật khác nhau nhằm tối ưu hóa hiệu quả điều trị theo vị trí, kích thước và cấu trúc của sỏi. Mỗi loại kỹ thuật có những đặc điểm riêng và được áp dụng trong các tình huống lâm sàng khác nhau.

Các phương pháp nội soi tán sỏi chính bao gồm:

• Nội soi niệu quản ngược dòng (URS): Sử dụng ống soi cứng hoặc bán linh hoạt đưa từ niệu đạo qua bàng quang vào niệu quản để tiếp cận sỏi. Đây là phương pháp phổ biến điều trị sỏi niệu quản với tỷ lệ thành công cao.
• Nội soi mềm tán sỏi (fURS): Dùng ống nội soi mềm linh hoạt đưa qua đường tự nhiên để tiếp cận sỏi trong thận. Ưu điểm là ít tổn thương mô, thích hợp với sỏi ở các đài thận sâu, nhưng đòi hỏi thiết bị hiện đại và bác sĩ có kỹ thuật cao.
• Nội soi qua da (PCNL): Tạo một đường hầm từ da vào đài bể thận, thích hợp cho sỏi lớn hoặc sỏi san hô. Có thể sử dụng năng lượng siêu âm, khí nén hoặc laser để tán sỏi và hút ra ngoài.

So sánh các kỹ thuật nội soi tán sỏi:

Phương pháp	Đường tiếp cận	Vị trí sỏi	Ưu điểm	Hạn chế
URS	Ngược dòng qua niệu đạo	Niệu quản	Ít xâm lấn, hiệu quả cao với sỏi niệu quản	Không phù hợp với sỏi lớn hoặc nằm cao
fURS	Ngược dòng với ống soi mềm	Thận, đài thận	Linh hoạt, ít tổn thương mô	Chi phí cao, kỹ thuật phức tạp
PCNL	Qua da vào đài thận	Sỏi lớn, sỏi san hô	Hiệu quả với sỏi kích thước lớn	Nguy cơ chảy máu, cần gây mê toàn thân

Chỉ định và chống chỉ định

Chỉ định nội soi tán sỏi phụ thuộc vào nhiều yếu tố như vị trí và kích thước sỏi, triệu chứng lâm sàng và phản ứng với điều trị trước đó. Phương pháp này đặc biệt phù hợp trong các trường hợp sỏi không thể tự đào thải, gây biến chứng hoặc đã thất bại với tán sỏi ngoài cơ thể.

Các chỉ định phổ biến bao gồm:

• Sỏi niệu quản hoặc sỏi thận không di chuyển, kích thước trên 6 mm.
• Sỏi gây tiểu máu, nhiễm trùng đường tiểu tái phát hoặc đau quặn thận thường xuyên.
• Sỏi tái phát sau khi điều trị nội khoa hoặc đã tán ngoài cơ thể không hiệu quả.

Chống chỉ định có thể chia thành tuyệt đối và tương đối. Chống chỉ định tuyệt đối gồm rối loạn đông máu chưa kiểm soát hoặc nhiễm trùng tiết niệu cấp tính chưa điều trị. Chống chỉ định tương đối gồm bệnh lý tim mạch nặng, mang thai hoặc không hợp tác gây mê.

Nguyên lý hoạt động và các thiết bị hỗ trợ

Nội soi tán sỏi hoạt động dựa trên nguyên lý cơ học: sử dụng năng lượng cao tập trung để phá vỡ viên sỏi thành các mảnh nhỏ hơn, sau đó loại bỏ chúng ra khỏi cơ thể bằng hút hoặc kẹp. Việc chọn loại năng lượng tán sỏi phụ thuộc vào kích thước, vị trí và thành phần hóa học của sỏi.

Các nguồn năng lượng chính được sử dụng trong nội soi tán sỏi gồm:

• Laser Holmium:YAG: Cho phép phá vỡ hầu hết các loại sỏi với độ chính xác cao, ít gây tổn thương mô xung quanh. Là lựa chọn tiêu chuẩn trong nội soi mềm và URS hiện đại.
• Sóng siêu âm: Thường dùng trong PCNL, phù hợp với sỏi lớn, có thể hút sỏi đồng thời trong khi tán.
• Năng lượng khí nén: Hiệu quả tốt với sỏi cứng, chi phí thấp, nhưng dễ làm sỏi văng ra khỏi tầm nhìn.

Các thiết bị hỗ trợ nội soi bao gồm: nguồn sáng, camera nội soi, màn hình hiển thị, bộ dẫn đường, thiết bị rửa – hút dịch, dây dẫn laser, kẹp và rọ lấy sỏi. Một số trung tâm hiện đại còn trang bị hệ thống nội soi robot hỗ trợ tăng độ chính xác và giảm thao tác thủ công.

Quy trình thực hiện

Quy trình nội soi tán sỏi được thiết kế khoa học, nhằm tối ưu hiệu quả điều trị đồng thời giảm thiểu nguy cơ biến chứng. Mỗi bước trong quy trình cần được tiến hành nghiêm ngặt theo phác đồ chuyên môn của các hiệp hội tiết niệu quốc tế như AUA hoặc EAU.

Các bước chính trong nội soi tán sỏi bao gồm:

1. Chuẩn bị trước thủ thuật: Bệnh nhân được xét nghiệm tổng quát (công thức máu, đông máu, nước tiểu, chức năng thận), chẩn đoán hình ảnh (siêu âm, CT, X-quang hệ tiết niệu). Nếu có nhiễm trùng niệu, phải điều trị ổn định trước khi can thiệp.
2. Gây mê: Tùy phương pháp, có thể sử dụng gây tê tủy sống (nội soi ngược dòng) hoặc gây mê toàn thân (PCNL). Đảm bảo bệnh nhân không cảm giác đau và bất động trong quá trình can thiệp.
3. Tiếp cận sỏi: Bác sĩ đưa ống nội soi qua đường tiểu hoặc tạo đường hầm nhỏ qua da vào hệ tiết niệu, định vị sỏi nhờ hệ thống quang học.
4. Tán sỏi: Sử dụng năng lượng laser hoặc khí nén phá vỡ viên sỏi thành mảnh nhỏ.
5. Lấy sỏi hoặc hút sỏi: Các mảnh sỏi được loại bỏ qua rọ lấy sỏi, ống hút hoặc theo dòng nước tiểu.
6. Đặt ống dẫn lưu: Đặt ống Double J (DJ) nếu cần để giảm phù nề, bảo vệ niệu quản sau thủ thuật.

Thời gian thực hiện trung bình từ 30 đến 90 phút. Sau mổ, bệnh nhân được theo dõi sát chỉ số sinh tồn, tình trạng tiểu tiện và dấu hiệu nhiễm trùng để phát hiện biến chứng sớm.

Hiệu quả và tỷ lệ thành công

Theo thống kê từ Hiệp hội Tiết niệu Hoa Kỳ (AUA), nội soi tán sỏi có tỷ lệ thành công cao, dao động từ 85–95% tùy thuộc vào vị trí và kích thước sỏi. Hiệu quả điều trị thường cao nhất với sỏi niệu quản kích thước dưới 2 cm và sỏi thận đơn giản.

Một số yếu tố ảnh hưởng đến tỷ lệ làm sạch sỏi sau can thiệp:

• Kích thước và vị trí sỏi: Sỏi nhỏ và nằm ở vị trí dễ tiếp cận thường dễ điều trị hơn.
• Thành phần hóa học của sỏi: Sỏi cystine hoặc calcium oxalate monohydrate thường cứng, khó tán.
• Kinh nghiệm phẫu thuật viên và thiết bị hỗ trợ: Trung tâm chuyên sâu với công nghệ hiện đại cho kết quả tốt hơn.

Ở một số trường hợp, cần can thiệp lặp lại hoặc kết hợp nhiều phương pháp để đạt kết quả tối ưu. Việc theo dõi sau mổ và đánh giá sỏi còn sót là yếu tố bắt buộc trong quy trình điều trị chuẩn.

Biến chứng và rủi ro

Nội soi tán sỏi được đánh giá là an toàn, với tỷ lệ biến chứng thấp. Tuy nhiên, một số rủi ro vẫn có thể xảy ra, đặc biệt nếu không tuân thủ quy trình vô trùng hoặc không đánh giá kỹ trước mổ.

Biến chứng thường gặp bao gồm:

• Chảy máu: Thường tự cầm, hiếm khi cần can thiệp truyền máu hoặc phẫu thuật.
• Nhiễm trùng tiết niệu: Có thể xảy ra nếu tán sỏi khi đang có viêm nhiễm. Trường hợp nặng có thể dẫn đến sốc nhiễm khuẩn.
• Tổn thương niệu quản: Do thao tác kỹ thuật không chính xác, dẫn đến hẹp hoặc thủng niệu quản.
• Đau hoặc tiểu khó: Do đặt ống Double J hoặc phản ứng niêm mạc sau mổ.

Tỷ lệ biến chứng nghiêm trọng được báo cáo dưới 5%. Bệnh nhân cần được theo dõi sau mổ ít nhất 24–48 giờ để kịp thời xử lý nếu có bất thường.

Ưu điểm so với các phương pháp khác

Nội soi tán sỏi dần thay thế nhiều phương pháp điều trị truyền thống nhờ các lợi ích rõ rệt về mặt kỹ thuật và hậu phẫu. So với mổ mở, phương pháp này ít gây tổn thương mô, không để lại sẹo lớn và ít đau hơn đáng kể.

So sánh nội soi tán sỏi với các phương pháp khác:

Tiêu chí	Nội soi tán sỏi	Tán sỏi ngoài cơ thể (ESWL)	Mổ mở
Xâm lấn	Ít	Không xâm lấn	Cao
Tỷ lệ thành công	Cao	Trung bình, phụ thuộc loại sỏi	Rất cao
Hồi phục	1–3 ngày	1–2 ngày	7–10 ngày
Biến chứng	Thấp	Thấp–trung bình	Trung bình–cao

Tùy từng bệnh cảnh cụ thể, bác sĩ sẽ tư vấn phương pháp phù hợp nhất nhằm cân bằng giữa hiệu quả điều trị và mức độ xâm lấn.

Hướng dẫn theo dõi và phòng ngừa tái phát

Sau nội soi tán sỏi, bệnh nhân cần tuân thủ hướng dẫn theo dõi để đảm bảo hồi phục tốt và ngăn ngừa biến chứng. Siêu âm hoặc CT kiểm tra thường được chỉ định sau 2–4 tuần để đánh giá sỏi còn sót.

Biện pháp phòng ngừa tái phát:

• Uống đủ 2–2.5 lít nước mỗi ngày để duy trì lượng nước tiểu trên 2 lít.
• Giảm muối, hạn chế đạm động vật và oxalat (trà, chocolate, rau bina).
• Tập thể dục thường xuyên và kiểm soát cân nặng.
• Xét nghiệm chuyển hóa nếu sỏi tái phát nhiều lần, đặc biệt ở người trẻ.

Một số bệnh nhân có chỉ định uống thuốc phòng sỏi như citrate hoặc thiazide, tùy thành phần sỏi và kết quả phân tích chuyển hóa.

Danh sách tài liệu tham khảo

1. American Urological Association (AUA). Guideline: Management of Kidney Stones.
2. European Association of Urology (EAU). Urolithiasis Guidelines.
3. National Kidney Foundation. Kidney Stones Overview.
4. Mayo Clinic. Ureteroscopy Procedure Details.
5. Cleveland Clinic. PCNL – Percutaneous Nephrolithotomy.